ΔΙΔΑΧΗ

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΓΕΡΟΝΤΙΑΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ (1869-1898)
Του Άγγελου Ασημινάκη
Έχει ολοκληρωθεί η ψηφιοποίηση του Ιστορικού αρχείου της κεντρικής Χριστιανικής Δημογεροντίας που φυλάζεται από της συστάσεως της στο επισκοπείο της Νεάπολης . Η Δημογεροντία είναι ένας κοινωνικός θεσμός που αναπτύχθηκε και εξελίχθηκε μέσα στην τοπική κοινωνία διαδέχτηκε και εφαρμόστηκε ιδίως στην Κρήτη κατά την ύστερη τουρκοκρατία .Κάτω από την πίεση των Μ.Δηναμεων για την εφαρμογή των διατάξεων του οργανικού νόμου επιτυγχάνεται μεταξύ των άλλων και τη σύσταση και επίσημη λειτουργία πέντε τώρα αντί των τριών Χριστιανικών Δημογεροντιών στο νησί . Μιας ανά νέο διοικητικό διαμέρισμα που κλήθηκαν τμήματα και ήταν Χανίων ,Σφακίων ,Ρεθύμνης ,Ηρακλείου και Λασιθίου .
Έτσι εμφανίστηκε στο προσκήνιο και ιδρύθηκε με απόσχιση από την παλαιά χριστιανική δημογεροντία Ηρακλείου, η χριστιανική δημογεροντία Λασιθίου (Χ.Δ.Λ.) . Νέα διοικητική οντότητα (σωματείο) που στεγάζονταν σε κτιριακές εγκαταστάσεις στο κέντρο της Νεάπολης. Η δημογεροντία προσλαμβάνει γραμματέα, και υπαλληλικό προσωπικό, τηρεί αρχείο αλληλογραφίας και πρακτικά συνεδριάσεων ταυτόχρονα κρατεί τα αντίστοιχα βιβλία πρωτόκολλο και αρχείο εισερχόμενων και εξερχόμενων εγγράφων .
Η χριστιανική δημογεροντία διοικούνταν από πέντε μέλη. Το ένα από τα πέντε μέλη αυτά ήταν κληρικός και επιλέγονταν από τον επίσκοπο Πέτρας ο οποίος ήταν πρόεδρος της χριστιανικής δημογεροντίας συμμετείχε επίσης ο ένας από τους δυο χριστιανούς δικαστές και ένας από τους δυο χριστιανούς σύμβουλους του συμβουλίου της διοικήσεως. Τα υπόλοιπα δυο μέλη αναδεικνύονταν από τα εκλεκτορικά σώματα .Δημιουργήθηκαν επίσης μικρές αυτοδιοικούμενες Δημογεροντίες σε κάθε χωριό στην περιοχής ευθύνης της χριστιανικής δημογεροντίας Λασιθίου άνηκαν οι επαρχίες «Λασιθίου, Μεραμβέλου, Σητείας , Ιεράπετρας και Αρκαδίας ».Το σύνολο του γραπτού αυτού υλικού που σήμερα αποτελεί πρώτη ιστορική ύλη το ονομάζουμε Ιστορικό αρχείο της Χριστιανικής Δημογεροντίας Λασιθίου (ΙΑΧΔΛ) .
Τα έγγραφα των υποθέσεων του Ι.Α.Χ.Δ.Λ. ξεκινούν από το 1869 και φτάνουν ως το1897 με αρκετά ενδιάμεσα κενά , όπως, σχετικά εύκολα διαπιστώνεται . Το πρώτο έγγραφο φέρει ημερομηνία 1 Ιουνίου 1896 και έχει ως θέμα του τον διορισμό «κλητήρα παρά τη δημογεροντία με μηνιαίων μιστών γροσιών εκατών πεντακόσια αριθ. 150 ατινα θέλει στο τέλος του μηνός» . το τελευταίο έγγραφο που εξέδωσε η δημογεροντία ήταν στης 4 Αυγούστου και αναφερόταν στην προστασία και την φύλαξη του αρχείου .Απευθυνόταν στην διοίκηση Λασιθίου γράφοντας «αποστέλλομεν 11 σάκους και εν κιβώτιων εσφραγισμένον δι ισπανικού κηρού, ηριθμημένα δια των αριθμών 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 και μονογεγραμένα δια των στοιχείων ΔΧ εν συμπραξαμι αποτελούντα το αρχείoν της καθ΄ημας Δημογεροντίας» .
Η Δημογεροντία χρησιμοποιούσε στρογγυλή σφραγίδα με κυανοπράσινη μελάνη και περιφερειακώς μέσα σε διάστημα που σχημάτιζαν ομόκεντροι κύκλοι περιλαμβανόταν η φράση «Η ΔΗΜΟΓΕΡΟΝΤΙΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ». Στον εσωτερικό κύκλο υπήρχε ανάλογη φράση στην τούρκικη γλώσσα . Κατά την αρχειοθέτηση των έγγραφων ο γραμματέας της Δημογεροντίας σφράγιζε τα φύλλα τους με ελλειψοειδή σφραγίδα που στην περιφέρεια της έφερε τη φράση «Η ΔΗΜΟΓΕΡΟΝΤΙΑ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ» και στο εσωτερικό διάστημα ο γραμματέας έγραφε την ημερομηνία και τον αριθμό εισαγωγής και καταχώρισης .
Εξαιτίας των θεμάτων τους αρκετά έγγραφα κρίθηκε σκόπιμο από τον γραμματέα της δημογεροντίας να αλλάξουν θέση , να μεταφερθούν και να διασκορπιστούν σε άλλους φακέλους ακόμη και άλλων ετών γεγονός που δυσχεραίνει την ερευνά και τη μελέτη του υλικού .Ο ερευνητής του αρχείου πρέπει να γνωρίζει ότι στο Ιστορικό αρχείο της Χριστιανικής Δημογεροντίας Λασιθίου περιέχονται τα αρχεία της Χριστιανικής Ορφανικής Τράπεζας Λασιθίου και της Τμηματικής Εφορείας Σχολείων Λασιθίου .
Η εσωτερική λειτουργία του θεσμού σύμφωνα με τον θεσμοθετημένο κανονισμό «Περί Διοικητικών Συμβουλίων και Δημογεροντιών» ιδιαίτερα για το Λασίθι ξεδιπλώνεται καθώς ξετυλλίγει κανείς τα έγγραφα και μελετά της πράξεις και γενικά τις υποθέσεις τάξης δημογεροντίας . Οι ίδιοι οι υπάλληλοι και όσοι συνδέονται με αυτήν οργανικά συνθέτουν ένα δίκτυο αρμοδιοτήτων , με την εκκλησία να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο και ουσιαστική δραστηριότητα . Ο επισκοπος είναι αυτός που θα εκπροσωπήσει τη δημογεροντία απέναντι στην τοπική ξένη εξουσία και αυτός θα έχει τη βαρύνουσα γνώμη και την αποφασιστική κρίση σε ποικίλα ζητήματα διάφορων , όχι μόνο εκκλησιαστικών, όπως είναι θέματα περιουσίων , διαθηκών και διαζυγίων .Μέσα στη δυναμική της δημογεροντίας περιέχονται οι εφορίας των σχολείων και οι αναγκαίες οικονομικές δυνατότητες ,τις οποίες πάντα αναλάμβανε η Ορφανική τράπεζα .
Η ύπαρξη και μόνο λειτουργικής τράπεζας δημιουργεί την εντύπωση ότι η Δημογεροντία , καθώς επιχειρούσε να ανταποκριθεί σε αιτήματα παιδείας και να καλύψει βασικές μορφωτικές ανάγκες η να έστω στοιχειώδες σύστημα κοινωνικής αυτοδιαχείρισης , αναγκαστικά στρεφόταν στην επιδίωξη και στην εύρεση οικονομικών προσόδων . Η Ορφανική Τράπεζα είναι η απόδειξη μιας ιδιότυπης οικονομικής πολιτικής που ασκούσε υπό συνθήκες ιδιαιτέρως υπό συνθήκες ιδιαιτέρως δυσμενές η χριστιανική Δημογεροντία Λασιθίου .Σε αλλά επίπεδα κινείται η εκπαιδευτική δραστηριότητα . Η σύσταση φιλεκπαιδευτικών συλλογών έρχεται να συμβάλει στον εκπαιδευτικό ρόλο της Δημογεροντίας και ταυτόχρονα να διαδώσει αρχές και ιδέες που στο πρόσφατο παρελθόν είχαν οδηγήσει την Κρήτη στη μεγάλη επανάσταση. Για την σημασία που έδιναν γενικότερα οι δημογεροντίες στην
εκπαίδευση είναι ενδεικτικές οι ειδήσεις που δημοσιεύονταν αυτά τα χρόνια σε έγκυρα φύλλα και περιοδικά όπως είναι αυτό που κυκλοφόρησε στην Κωνσταντινούπολη από τον ελληνικό φιλολογικό σύλλογο.
Στο περιοδικό γίνεται λόγος για τον Κωστή Αδοσίδη που καταβάλλει προσπάθειες «υπέρ συστάσεως σχολών». Οι πληροφορίες αυτές αποκτούν την άξια πρωτογενών μαρτυριών καθώς διασταυρώνονται με τα έγγραφα για την παιδεία του Ι.Α.Χ.Δ.Λ. .