ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΑΡΚΑΛΟΧΩΡΙΟΥ, ΚΑΣΤΕΛΛΙΟΥ ΚΑΙ ΒΙΑΝΝΟΥ ΑΝΔΡΕΑ
Δέν ἔχουμε ἀκόμα συνέλθει ἀπό τήν πρόσφατη πυρκαγιά στήν Ἀττική, μέ τίς δεκάδες τῶν τραγικῶν θυμάτων. Θρηνοῦμε καί προσευχόμεθα γιά τήν ἀνάπαυση τῶν ψυχῶν τους. Ἐμεῖς οἱ κτιστοί καί φθαρτοί ἄνθρωποι, πῶς εἶναι δυνατόν νά εἰσέλθουμε στό μυστήριο τῆς ἀγνωσίας τοῦ Θεοῦ καί νά γνωρίσουμε τήν οὐσία τῆς αἰτίας, δηλαδή τούς πνευματικούς λόγους, τούς ἐλεήμονες καί ἀνελέητους, κατά τήν περίστασιν, ἐκ τῶν ὁποίων προκλήθηκε ἡ καταστροφή τῆς πυρκαγιᾶς;
Οἱ Πατέρες, ἡ πνευματική δηλαδή ἐμπειρία τῆς Ἁγίας μας Ἐκκλησίας καί συγκεκριμένα ὁ μοναχός Ἅγιος Ἰωάννης Δαμασκηνός (676-749 μ.Χ.) ἔγραψε: «Ἄπειρον οὖν τό θεῖον καί ἀκατάληπτον, καί τοῦτον μόνον αὐτοῦ καταληπτόν, ἡ ἀπειρία καί ἡ ἀκαταληψία».
Ὁ δέ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος (329-390 μ.Χ.) ἔγραψε: «Ἄπειρον οὖν τό θεῖον καί δυσθεώρητον καί τοῦτο πάντων καταληπτόν μόνον, ἡ ἀπειρία».
Τό μυστήριον τοῦ ὑπερβατικοῦ, ἀπρόσιτου καί ἀθέατου Τριαδικοῦ Θεοῦ, ἐμεῖς οἱ ἄνθρωποι, οἱ ἐνδοσκοπικοί, οἱ προσιτοί καί θεατοί, ἀδυνατοῦμε νά τό κατανοήσομε ἤ νά τό ἑρμηνεύσομε.
Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, μέ τήν φιλοκαλική καί ἠσυχαστική τους βιοτή, μέ τίς ἐμπειρίες τους, τήν προσωπική τους προσευχή, τή νηστεία, τή μετάνοια, προσέγγιζαν ἤ προσπαθοῦσαν νά ἑρμηνεύσουν τέτοια ἤ παρόμοια τραγικά γεγονότα.
Γνώριζαν ὅμως καί νά τά ἀντιμετωπίζουν πρακτικά. Στήν ἀνομβρία ὁ παπᾶς, ὁ ἐπίσκοπος, καλοῦσαν τό πᾶσχον ποίμνιό τους σέ νηστεία καί προσευχή. Τήν Κυριακή, μετά τή Λειτουργία, ἀνέβαιναν ὅλοι σ’ ἕνα κοντινό λόφο, ὁ ποιμένας διάβαζε τίς εὐχές τῆς ἀνομβρίας καί ἐπιστρέφοντας ἄνοιγαν τίς ὀμπρέλες πού κρατοῦσαν, γιατί ἄρχιζε ἡ βροχή.
Στίς πυρκαγιές, οἱ λιτανείες τῶν ἁγίων λειψάνων ἤ τῶν εἰκόνων, ἔφερναν βροχοπτώσεις, σταματοῦσαν τούς ἀνέμους καί περιόριζαν ἤ ἔσβηναν τίς φωτιές.
Αὐτά δέν εἶναι τά παραμυθάκια ἤ διηγήσεις κάποιων χριστιανῶν. Ἀντιθέτως, εἶναι γεγονότα ἐκπηγάζοντα ἀπό τήν βιωματική, ἐμπειρική πρακτική γνώση τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία ἑνώνει τά ἐπίγεια μέ τά οὐράνια καί συνθέτει τήν κοινωνία τῶν ὁρατῶν καί τῶν ἀοράτων
Κατά τό «ἑωράκαμεν τόν Κύριον», πλεῖστοι ἔχομε ζήσει καί γνωρίσει χριστιανούς, κληρικούς ἤ λαϊκούς, μετόχους ἤ πρωταγωνιστές ἀποκαλύψεων, πού ἀνατρέπουν τήν τάξη καί τούς νόμους τῆς φύσεως.
Ἡ ὅποια ἀποστασιοποίηση ἀπό αὐτό τό ζῶν μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας, προσεγγίζει ἤ προσλαμβάνει τήν Ἐκκλησία ὡς ἰδεολογία, τήν δέ διοικητική της δομή ὡς ἰδεολογικό μηχανισμό. Αὐτονόητο συνακόλουθο ἡ στοχοποίηση γιά τίς πυρκαγιές ἤ γιά κάποιο ἄλλο γεγονός τοῦ ἰδεολογικοῦ ἀντιπάλου. Τά σχήματα τῶν ἰδεολογιῶν τοῦ κόσμου τούτου, καθιδρύματα τῆς ἐπίγειας μόνο δόξας, μέ τά ἔργα καί τίς ἡμέρες των, ὑπάρχουν ἤ δημιουργοῦνται γιά νά παρέλθουν καί νά τά διαδεχθεῖ κάποιο ἄλλο ἤ κάτι ἄλλο.
Μέσα σ’ αὐτό τό ὅποιο ἄλλο, πού κάποτε ἦταν οἱ αὐτοκρατορίες, ρωμαϊκή, βυζαντινή, ὀθωμανική, σήμερα τά ἐθνικά κράτη καί ἡ εὐρωπαϊκή ἕνωση, ἡ Ἐκκλησία ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ ζεῖ καί θαυματουργεῖ, ἐν τῇ ἐσχατολογικῇ της προοπτική, ὅπου κατά τόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Δαμασκηνό «ὁ Θεός οὐ κολάζει τινά». Αὐτό ὅμως δέν σημαίνει ὅτι δέν ὑπάρχει κόλαση.
Ὁ Δαμασκηνός εἶναι σαφέστατος: «καί τοῦτο δέ εἰδέναι δεῖ, ὅτι ὁ Θεός οὐ κολάζει τινά ἐν τῷ μέλλοντι, ἀλλ’ ἕκαστος ἑαυτόν δεκτικόν ποιεῖ τῆς μετοχῆς τοῦ Θεοῦ. Ἐστιν μέν ἡ μέν μετοχή τοῦ Θεοῦ τρυφή ἡ δέ ἀμεθεξία αὐτοῦ κόλασις».
«Καί τοῦτο ὀφείλουμε νά γνωρίζουμε, ὅτι ὁ Θεός δέν τιμωρεῖ κανένα στό μέλλον, ἀλλά ὁ καθένας ἀπό ἐμᾶς κάνει τόν ἑαυτό του δεκτικό τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ. Εἶναι συνεπῶς, ἡ συμμετοχή στή χάρη τοῦ Θεοῦ, ἀγαλλίαση, ἑνῶ ἡ μή συμμετοχή κόλαση».
Οἱ ἐν πυρί τελειωθέντες ἀδελφοί μας, ἀπό τήν τραγωδία τῆς πρόσφατης πυρκαγιᾶς, ἐτελεύτησαν μαρτυρικῶς. Ἄς προσευχηθοῦμε, ὁ πανοικτίρμων καί ἐλεήμων ἐν Τριάδι ζῶν Θεός, νά προσλάβει τήν ἐν ἀπογνώσει προσευχητική κραυγή, τήν σιωπή τους καί τόν τρόμο τους, ὡς τήν ἀγαθή προαίρεση μετανοίας τους, ἐξομολόγηση, Θεία Κοινωνία καί νά τάξει τάς ψυχάς των ὅπου ἐπισκοπεῖ τό φῶς τοῦ προσώπου Του.
Αποσπασμα από το βιβλίο «Το Ιερόν Ευχέλαιον»
του Πρεσβυτέρου Θεμιστοκλέους Χριστοδούλου, εκδόσεις Ομολογία
Πότε τελείται το ιερόν Ευχέλαιον;
Η Ορθόδοξος Ελλαδική Εκκλησία έχει ορίσει το ιερό Μυστήριο του Ευχελαίου να τελείται δημόσια για όλους τους χριστιανούς κάθε Μ. Τετάρτη της Μ. Εβδομάδος. Στη Ρωσία το Ευχέλαιον τελείται κατά τη Μ. Πέμπτη. Η συνήθεια αυτή της τελέσεως του Ευχελαίου θεμελιώνεται στην πίστη της Εκκλησίας ότι αυτό βοήθα στην ψυχική ανόρθωση των ασθενών ανθρώπων για τους όποιους τελείται το μυστήριο και όλων όσων συμπαρίστανται στην ασθένειά των, συγγενών και φίλων. Εξυπακούεται ότι της τελέσεως του ιερού μυστηρίου του Ευχέλαιου, προηγείται το μυστήριο της εξομολογήσεως, όταν αυτό είναι δυνατό. Αλλά και οι παρευρισκόμενοι, για να δεχθούν το μυστήριο του Ευχελαίου, πρέπει να εξομολογούνται, ώστε να αποβαίνει γι’ αυτούς μέσο θεϊκής ενισχύσεως στο έργο τους που είναι η μέριμνα και η φροντίδα των ασθενούντων.
Η Ορθόδοξος Ελλαδική Εκκλησία έχει ορίσει το ιερό Μυστήριο του Ευχελαίου να τελείται δημόσια για όλους τους χριστιανούς κάθε Μ. Τετάρτη της Μ. Εβδομάδος. Στη Ρωσία το Ευχέλαιον τελείται κατά τη Μ. Πέμπτη. Η συνήθεια αυτή της τελέσεως του Ευχελαίου θεμελιώνεται στην πίστη της Εκκλησίας ότι αυτό βοήθα στην ψυχική ανόρθωση των ασθενών ανθρώπων για τους όποιους τελείται το μυστήριο και όλων όσων συμπαρίστανται στην ασθένειά των, συγγενών και φίλων. Εξυπακούεται ότι της τελέσεως του ιερού μυστηρίου του Ευχέλαιου, προηγείται το μυστήριο της εξομολογήσεως, όταν αυτό είναι δυνατό. Αλλά και οι παρευρισκόμενοι, για να δεχθούν το μυστήριο του Ευχελαίου, πρέπει να εξομολογούνται, ώστε να αποβαίνει γι’ αυτούς μέσο θεϊκής ενισχύσεως στο έργο τους που είναι η μέριμνα και η φροντίδα των ασθενούντων.
Το Ευχέλαιο καθίσταται αρωγός στο έργο της διακονίας των ασθενούντων αδελφών όχι μόνο στιγμιαία αλλά και για την επιτέλεση παντός έργου αγαθού. Για τον τελευταίο αυτό λόγο καθιερώθηκε από την Εκκλησία να τελείται δημόσια κάθε Μ. Τετάρτη σε συνδυασμό όμως με το μυστήριο της εξομολογήσεως. Έτσι και τα δύο μυστήρια οδηγούν τους χριστιανούς στο άλλο και βασικότατο μυστήριο που είναι η συμμετοχή στη θεία Ευχαριστία.
Ο άγ. Συμεών αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης στο λειτουργικό υπόμνημα του περί του μυστηρίου του αγίου Ευχελαίου τονίζει το χρόνο τελέσεως αυτού, σύμφωνα πάντοτε με την εκκλησιαστική πατερική αντίληψη. Έτσι επισημαίνει τρεις φορές.
α) όταν υπάρχει ασθενής,
β) στην περίπτωση που κάθε πιστός επιθυμεί να προσέλθει στα άχραντα μυστήρια και
γ) σε κάθε άνθρωπο που, αφού έπεσε σε αμάρτημα, εξομολογήθηκε την αμαρτία του, δέχθηκε τον πνευματικό κανόνα από τον εξομολόγο του πνευματικό πατέρα, τον εκτέλεσε και με την άδειά του προσέρχεται στο ιερό μυστήριο της θείας Ευχαριστίας. Σε όλες τις ανωτέρω περιπτώσεις το άγιο Ευχέλαιο συγχωρεί όλα τα αμαρτήματα σύμφωνα με τον απόστολο αδελφόθεο Ιάκωβο. Οι δε προσευχές των ιερέων κατά το μυστήριον του Ευχελαίου αυτό φανερώνουν: “Το δε γε ευχέλαιον αναγκαιότατον ως ιερά τελετή και των επτά μυστηρίων υπέρ των αρρωστούντων, ως παρελάβομεν, και υπέρ πιστού παντός βουλομένου προσελθείν τοις φρικτοίς μυστηρίοις, μάλλον δε υπέρ παντός περιπεπτωκότος αμαρτήμασι, και τον κανόνα της μετανοίας τετελεκότος, και προς το κοινωνήσαι σπεύδοντος ένδοσιν παρά του πατρός (του πνευματικού) ειληφότος. αφίησι γαρ η του αγίου ελαίου ιερά τελετή και χρίσις τα αμαρτήματα, ως ο Αδελφόθεος γράφει. και αι ευχαί προ τούτο συντελούσι των ιερέων” .
Υπάρχει η συνήθεια μερικοί πιστοί να θέλουν το Ευχέλαιο να τελείται στα σπίτια των κατά τη Μ. Τετάρτη. Το Ευχέλαιο δεν μπορεί σίγουρα να τελεσθεί σε όλα τα σπίτια των ενοριτών και μάλιστα μιας μεγάλης ενορίας κατά την ίδια ημέρα. Στην επιθυμία αυτή διαφαίνεται η ψευδαίσθηση ότι, εάν τελεσθεί κατά τη Μεγάλη Τετάρτη, έχει μεγαλύτερη ισχύ και κάνει πιο καλό στο σπιτικό τους. Αυτό είναι πρόληψη. Αφού η Εκκλησία μια φορά το χρόνο κατά τη Μ. Τετάρτη επίσημα τελεί το μυστήριο του Ευχελαίου, αυτό σημαίνει ότι οι πιστοί κατ’ αυτήν την ημέρα πρέπει να προσέλθουν στο ναό και να λάβουν το Ευχέλαιο το οποίο σημειωτέον τελείται για όλους τους πιστούς.
Άλλοι πάλι εκ των χριστιανών μας νομίζουν ότι το Ευχέλαιο πρέπει να τελείται μόνο κατά τη Μ. Τεσσαρακοστή. Αυτό είναι εν μέρει αλήθεια. Σύμφωνα όμως με τα όσα μας ανέφερε και ο άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης κάθε φορά που η αγία μας Εκκλησία διανύει στάδιο καθιερωμένης νηστείας της οποίας έπεται θεία Ευχαριστία, τότε μπορεί να τελείται και το μυστήριο του Ευχελαίου. Άρα δεν τελείται το Ευχέλαιο μόνο κατά τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Τελείται και κατά τις άλλες καθιερωμένες Τεσσαρακοστές, όπως των Χριστουγέννων, τού Δεκαπενταυγούστου, των αγίων Αποστόλων. Αλλά το Ευχέλαιο μπορεί να τελεσθεί ακόμα και όποτε επιθυμεί κάποιος πιστός, εφόσον θα επακολουθήσει θεία Μετάληψη και φυσικά έχει προηγηθεί το μυστήριο της εξομολογήσεως. Τέλος, τελείται και εκτάκτως σε περιπτώσεις ασθενειών, σωματικών και ψυχικών, που δυστυχώς σήμερα ιδιαιτέρως μαστίζουν την κοινωνία μας. .
Άλλοι πάλι εκ των πιστών ισχυρίζονται ότι το Ευχέλαιο τελείται μόνο ημέρα Τετάρτη. Κι αυτό δεν είναι σωστό. Το Ευχέλαιο μπορεί να τελεσθεί κάθε ημέρα. Πιθανόν αυτή η αντίληψη περί της τελέσεως του Ευχελαίου κατά την ημέρα Τετάρτη έγινε εξ’ αιτίας παρεξηγημένης αντίληψης ότι, αφού η Εκκλησία μας το τελεί επίσημα κατά την Μ. Τετάρτη, άρα πρέπει να τελείται κατά τις Τετάρτες όλου του χρόνου. Ή επιλεγείσα ημέρα Τετάρτη από την Εκκλησία έγινε, γιατί της Μ. Τετάρτης ακολουθεί η Μ. Πέμπτη, ημέρα κατά την οποία θα προσέλθουν οι πιστοί μας να κοινωνήσουν των αχράντων μυστηρίων.
Άλλοι πάλι εκ των πιστών ισχυρίζονται ότι το Ευχέλαιο τελείται μόνο ημέρα Τετάρτη. Κι αυτό δεν είναι σωστό. Το Ευχέλαιο μπορεί να τελεσθεί κάθε ημέρα. Πιθανόν αυτή η αντίληψη περί της τελέσεως του Ευχελαίου κατά την ημέρα Τετάρτη έγινε εξ’ αιτίας παρεξηγημένης αντίληψης ότι, αφού η Εκκλησία μας το τελεί επίσημα κατά την Μ. Τετάρτη, άρα πρέπει να τελείται κατά τις Τετάρτες όλου του χρόνου. Ή επιλεγείσα ημέρα Τετάρτη από την Εκκλησία έγινε, γιατί της Μ. Τετάρτης ακολουθεί η Μ. Πέμπτη, ημέρα κατά την οποία θα προσέλθουν οι πιστοί μας να κοινωνήσουν των αχράντων μυστηρίων.
Το ιερόν μυστήριου του Ευχελαίου δεν αντικαθιστά το μυστήριον της μετανοίας-εξομολογήσεως
Όπως σημειώσαμε και παραπάνω το μυστήριο του Ευχελαίου τελείται υπέρ υγείας ψυχής και σώματος. Τελείται δε το Ευχέλαιον σε περίπτωση ασθενείας ή ακόμη κατά τις μεγάλες εκκλησιαστικές περιόδους όταν πρόκειται οι πιστοί να μεταλάβουν των αχράντων μυστηρίων. Φυσικά όπως σημειώσαμε πρέπει να προηγείται του Ευχελαίου το μυστήριο της μετανοίας-εξομολογήσεως. Άρα λοιπόν το ευχέλαιο δεν αντικαθιστά το μυστήριο της μετανοίας.
Όπως σημειώσαμε και παραπάνω το μυστήριο του Ευχελαίου τελείται υπέρ υγείας ψυχής και σώματος. Τελείται δε το Ευχέλαιον σε περίπτωση ασθενείας ή ακόμη κατά τις μεγάλες εκκλησιαστικές περιόδους όταν πρόκειται οι πιστοί να μεταλάβουν των αχράντων μυστηρίων. Φυσικά όπως σημειώσαμε πρέπει να προηγείται του Ευχελαίου το μυστήριο της μετανοίας-εξομολογήσεως. Άρα λοιπόν το ευχέλαιο δεν αντικαθιστά το μυστήριο της μετανοίας.
Κάποιοι έχουν την ψευδαίσθηση ότι με την τέλεση του Ευχελαίου συγχωρούνται οι αμαρτίες τους, όσες κι αν έκαναν και στη συνέχεια προσέρχονται στο μυστήριο της θείας Ευχαριστίας, για να μεταλάβουν των άχραντων μυστηρίων. Αυτό δεν είναι σωστό. Αποτελεί πλάνη. Σύμφωνα και με τον άγιο Συμεών Θεσσαλονίκης πρώτα τελείται το μυστήριο της εξομολογήσεως, μετά του ευχελαίου και τέλος της θείας Ευχαριστίας. Αυτή είναι η πατερική γραμμή και κανείς δεν πρέπει διαφορετικά να πράττει.