ΤΟ ΤΡΙΩΔΙΟ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΣΕΡΒΙΩΝ ΚΑΙ ΚΟΖΑΝΗΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ

Άνοιξε το Τριώδιο: Ποιά η σημασία του; Η περίοδος του Τριωδίου αποτελεί το κινητό εκείνο τμήμα του εκκλησιαστικού έτους που προπαρασκευάζει τον πιστό για τον άξιο εορτασμό των Παθών και της Αναστάσεως με ανάλογα βιώματα, πνευματική καλλιέργεια και συμμετοχή, με αγώνα μετανοίας, προσευχής και νηστείας. Η περίοδος του Τριωδίου είναι ένα στάδιο «προετοιμασίας» για την νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και ξεκινά από την Κυριακή του «Τελώνου και Φαρισαίου» και τελειώνει την Ε΄ Κυριακή των Νηστειών.

Την πρώτη εβδομάδα γίνεται «κατάλυση στα πάντα», δηλαδή τρώγεται ελεύθερα κάθε φαγητό ακόμα και την Τετάρτη και Παρασκευή. Για το λόγο αυτό ονομάζεται «ελεύθερη» ή «απολυτή».
Την δεύτερη εβδομάδα του Τριωδίου γίνεται «κατάλυση στα πάντα» όλες τις ημέρες εκτός της Τετάρτης και Παρασκευής όποτε απέχουμε ακόμα και από τα λαδερά φαγητά όπως και τις ημέρες της Μεγάλης Σαρακοστής.
Την τρίτη εβδομάδα, αυτή της Τυροφάγου ή Τυρινής γίνεται όλες τις ημέρες κατάλυση σε όλα τα γαλακτοκομικά προϊόντα, του αυγού, των ψαριών και φυσικά του ελαιολάδου, απαγορεύεται όμως η κρεοφαγία.

Κυριακή του Τελώνη και του Φαρισαίου:
Η εκκλησία θέλει να μας εμπνεύσει την ταπείνωση του Τελώνη και να μας προφυλάξει από την υπερηφάνεια του Φαρισαίου.

Κυριακή του Ασώτου:
Τρία πράγματα διδάσκει η παραβολή:
α) την άθλια κατάσταση του αμαρτωλού
β) την αξία της μετάνοιας και
γ) το μεγαλείο της συγχωρέσεως.

Το Σάββατο πριν την τρίτη Κυριακή ονομάζεται Ψυχοσάββατο ή Σάββατο των Ψυχών. Καθιερώθηκε από την εκκλησία ως ημέρα που προσφέρουμε κόλλυβα και προσευχόμαστε για όλους αυτούς που για διαφόρους λόγους δεν μνημονεύονται σε μνημόσυνα: για παράδειγμα άνθρωποι που δεν έχουν εν ζωή κανένα συγγενή.

Κυριακή της Απόκρεω:
Λέγεται έτσι διότι μετά την Κυριακή αυτή απέχουμε από το κρέας. Τη μέρα αυτή η Εκκλησία μας φέρνει στη μνήμη μας τη φοβερή Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου.

Κυριακή της Τυρινής:
Λέγεται έτσι διότι μετά τη μέρα αυτή καθώς και την εβδομάδα που προηγείται τρώμε τυριά και άλλα γαλακτώδη. Το Ευαγγέλιο της μέρας αυτής παροτρύνει τους πιστούς να συγχωρήσουν αυτούς που τους έφταιξαν ώστε να τους συγχωρήσει και ο Θεός, η νηστεία να μη γίνεται αφορμή επίδειξης όπως έκαναν οι Φαρισαίοι και να διάγουν βίο ενάρετο και ελεήμονα. Τη μέρα αυτή η εκκλησία, μας θυμίζει την εξορία του Αδάμ από τον Παράδεισο.

Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή έχει βασικό χαρακτηριστικό της την εγκράτεια και τη νηστεία. Λέγεται Μεγάλη για να ξεχωρίζει από την νηστεία των Χριστουγέννων και διαρκεί Σαράντα Ημέρες για τι μιμείται την σαρανταήμερη νηστεία που έκανε ο Χριστός. Προβάλλει συνταρακτικά πρότυπα.

Α’ Κυριακή των Νηστειών ή της Ορθοδοξίας. Το Σάββατο το παράδειγμα του Αγ. Θεοδώρου, που μας θυμίζει πόσο δυνατή είναι η ζωντανή πίστη. Την Κυριακή της Ορθοδοξίας η αναστήλωση των εικόνων, η νίκη των καθαρών των πνευματικών ανθρώπων απέναντι σε κάθε πλάνη και αίρεση.

Β’ Κυριακή των Νηστειών- Αγ. Γρηγορίου του Παλαμά: Κεντρικό θέμα η νηστεία, η προσευχή και η έντονη άσκηση της ελεημοσύνης. Αυτά βοηθούν τον εσωτερικό καθαρμό. Πρότυπο ο Αγ. Γρηγόριος ο Παλαμάς. Στο πρόσωπό του συγκεντρώνεται σοφία και γνώση που ανθίζουν από μια βαθειά ορθόδοξη πίστη.

Γ’ Κυριακή των Νηστειών- της Σταυροπροσκυνήσεως. Τώρα υμνείται ο Σταυρός, ο «της εγέρσεως Χριστού τας αυγάς φωτοβολείν». Ο άνθρωπος τοποθετείται απέναντι στο Σταυρό. «Όστις θέλει οπίσω μου ελθείν απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού». Ο Σταυρός προβάλλεται ως στήριγμα και βοήθεια.

Δ’ Κυριακή των Νηστειών- Αγ. Ιωάννου της Κλίμακος. Μετά την άσκηση ο δρόμος της ανυψώσεως. Ο Αγ. Ιωάννης της Κλίμακος προσφέρει την ανθρώπινη εμπειρία της μυστικής ανόδου.

Ε’ Κυριακή των Νηστειών- της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας. Βαθειά συνειδητή μετάνοια. Πρότυπον η Οσία Μαρία η Αιγυπτία, η πρώην αμαρτωλή, ασκήτρια της ερήμου για 47 ολόκληρα χρόνια.

Τί είναι το Τριώδιο

Σήμερα λοιπόν, καθώς λέμε, αρχίζει ή ανοίγει το Τριώδιο. Αλλά τί είναι το Τριώδιο και τί εννοούμε, όταν λέμε ότι αρχίζει το Τριώδιο, και τί είναι η εκκλησιαστική περίοδος του Τριωδίου; Γι’ αυτά τα πράγματα λοιπόν θα μιλήσουμε τώρα.

Πρώτα – πρώτα το Τριώδιο είναι ένα από τα λειτουργικά βιβλία της Εκκλησίας. Στο βιβλίο αυτό περιέχονται σχεδόν κάθε μέρα ύμνοι, που λέγονται Τριώδια, ύμνοι δηλαδή με τρεις ωδές. Οι ύμνοι αυτοί γενικά λέγονται Κανόνες.

Οι Κανόνες, στην άρτια μορφή τους και αντίθετα προς τα Τριώδια, αποτελούνται από εννέα ωδές. Τί είναι οι ωδές; Είναι ομάδες από τέσσερα ως πέντε ή και περισσότερα τροπάρια, που ψάλλονται όλα με τον ίδιο τρόπο. Ενώ λοιπόν οι Κανόνες είναι ύμνοι με εννέα ωδές, τα Τριώδια είναι μικρότεροι ύμνοι με τρεις μόνο ωδές. Ωδή είναι το ιερό τραγούδι. Από τα Τριώδια λοιπόν αυτά, λέγεται και το βιβλίο Τριώδιο.

Όλα αυτά ως εδώ είναι ένα ανιαρό μάθημα. Κι όμως αυτά παλαιότερα οι χριστιανοί τα ήξεραν και δεν ήσαν περιττά για την ευσέβειά τους. Αντίθετα, αυτά και όσα γίνονται και λέγονται στην Εκκλησία, ήσαν εκείνα, που χαρακτήριζαν την ορθόδοξη ευσέβεια.

Η ιερή υμνολογία, η βυζαντινή ψαλμωδία, και η θεία λατρεία γενικά της Εκκλησίας, μαζί με την ανάγνωση των Γραφών και το θείο κήρυγμα είναι τα ιερά γράμματα και η παιδεία των ορθοδόξων. Για μας τους Έλληνες είναι και η εθνική μας γλώσσα, γιατί όλα αυτά είναι γραμμένα στα Ελληνικά, και η θεία Γραφή και οι ιερές Ακολουθίες.
Αυτό για το Έθνος μας είναι ένα εξαιρετικό προνόμιο.

Τριώδιο λέγεται και η εκκλησιαστική περίοδος από σήμερα ως το Πάσχα, επειδή όλο αυτό το χρονικό διάστημα, είναι σε χρήση το λειτουργικό βιβλίο του Τριωδίου.
Δηλαδή, οι τέσσερις εβδομάδες πριν από τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή, οι πέντε εβδομάδες τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή ως το Σάββατο του Λαζάρου, και η Μεγάλη Εβδομάδα. Σ’ αυτές όμως τις ήμερες πρέπει να προσθέσουμε και τις άλλες εκείνες του Πεντηκοσταρίου, από το Πάσχα δηλαδή μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων. Το Πεντηκοστάριο είναι ένα δεύτερο λειτουργικό βιβλίο, συνέχεια στο Τριώδιο. Η εκκλησιαστική λοιπόν περίοδος, που αρχίζει σήμερα, κλείνει την Κυριακή των Αγίων Πάντων.
Αυτή η περίοδος είναι τέσσερις μήνες, από τα τέλη του χειμώνα ως τις αρχές του καλοκαιριού.

Όλη αυτή η περίοδος, με όλες μαζί τις Κυριακές, είναι οι κινητές εορτές του εκκλησιαστικού χρόνου. Λέγονται κινητές, γιατί αλλάζουν ημερομηνίες και κινούνται πότε πρώιμα και πότε όψιμα. Αυτές οι εορτές είναι δεμένες με τη μεγάλη εορτή του Πάσχα, την οποία και ακολουθούν. Και είναι γνωστό ότι για διάφορους λόγους, που δεν θα πούμε τώρα, η εορτή του Πάσχα εορτάζεται άλλοτε πρώιμα κι άλλοτε όψιμα.

Όλα αυτά ας μη τα πάρουμε σαν ένα στεγνό μάθημα. Δεν κερδίζουμε τίποτε, αν μάθουμε περισσότερα και δεν χάνουμε αν ξέρουμε λιγότερα. Το ζήτημα είναι πως αυτά τα πράγματα τα ζούμε μέσα μας ως ορθόδοξοι.

Αυτή η λειτουργική τάξη και παράδοση της Εκκλησίας μας είναι ζυμωμένη με τη ζωή των πατέρων μας. Και δεν είναι λίγο να κρατάμε την πίστη των προγόνων μας και να πιστεύουμε ότι ο Θεός μας είναι «ο Θεός των πατέρων ημών», καθώς η Εκκλησία το ψάλλει κάθε ήμερα στην ιερή Ακολουθία. Όλη η περίοδος του Τριωδίου είναι για τους ορθόδοξους χριστιανούς καιρός μετανοίας, προσευχής και νηστείας. Γι’ αυτό κι από σήμερα, που ανοίγει το Τριώδιο, ο κάθε πιστός προσεύχεται κατανυκτικά και ψάλλει· «της μετα­νοίας άνοιξόν μοι πύλας, Ζωοδότα…».

ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΟΡΤΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ (Τετάρτη 10.02.2016)

Αρχιμανδρίτου Γερασίμου Φραγκουλάκη

Ο άγιος Χαράλαμπος γεννήθηκε το 90 μ.Χ. στη Μαγνησία της Μικράς Ασίας. Οι γονείς του ήταν πιστοί Χριστιανοί και την πίστη τους ατή μετέδωσαν και στο παιδί τους.

Ο Χαράλαμπος από μικρός είχε βάλει στόχο της ζωής του να οδηγεί τους ανθρώπους κοντά στον Χριστό και αυτό το επεδίωκε με το φωτεινό παράδειγμα του και τη συνετή και σώφρονα ζωή του. Το 130 μ. Χ. έγινε ιερέας και ανέπτυξε πλούσια πνευματική δραστηριότητα. Στα χρόνια του Σεπτίμιου Σεβήρου (193-211) ξέσπασε διωγμός εναντίον των Χριστιανών. Κάποια από τα πνευματικοπαίδια του αγίου Χαραλάμπους προσπάθησαν να τον πείσουν να φύγει για να μην τον συλλάβουν, όμως εκείνος ως γνήσιος ποιμένας του αρχιποίμενος Χριστού αρνήθηκε να εγκαταλείψει το ποίμνιό του την ώρα του κινδύνου. Το 198 μ. Χ. ο έπαρχος Λουκιανός απειλεί τον άγιο ότι θα τον βασανίσει πολύ, αν δεν θυσιάσει στα είδωλα. Ο Χαράλαμπος παρά τα 113 του χρόνια αντιστέκεται σθεναρά και αρνείται. Μετά από έντονο διάλογο ο Λουκιανός εξοργίζεται από την αντίσταση του γηραλέου Χαραλάμπους και διατάσσει να τον γδάρουν ζωντανό. Ο άγιος όχι μόνο δεν σπαράζει από τον πόνο σε αυτό το μαρτύριο αλλά αντιθέτως δοξολογεί τον Θεό για την αντοχή που του δίνει. Το μαρτύριο γίνεται εντατικότερο και σε αυτό συμμετέχει και ο ίδιος ο έπαρχος Λουκιανός, ο οποίος βλέποντας πως ο Χαράλαμπος δεν λυγίζει, δίνει εντολή να τον αποκεφαλίσουν. Ο λαός αντιδρά για τα απαίσια βασανιστήρια και φοβισμένος ο Λουκιανός τον αφήνει ελεύθερο. Λίγο αργότερα σε επίσκεψή του στην Μαγνησία το 202 μ. Χ. ο Σεπτίμιος Σεβήρος διατάσει τον αποκεφαλισμό του Χαραλάμπους. Έτσι στα βασανιστήρια του αγίου προστέθηκε και το μαρτύριο του αίματος. Ο άγιος Χαράλαμπος έγινε και ονομάστηκε Ιερομάρτυς.

Στους τρεις πρώτους αιώνες της ιστορίας του Χριστιανισμού, η χριστιανική κλήση και ιδιότητα ήταν συνυφασμένη με το μαρτύριο του αίματος. Ο Χριστιανισμός βρισκόταν σε διωγμό και όταν συλαμβάνονταν οι Χριστιανοί, τους ζητιόταν να δηλώσουν υποταγή στον αυτοκράτορα και να θυσιάσουν στα είδωλα. Η άρνησή τους σήμαινε θάνατο με φρικτά βασανιστήρια, στα οποία προστίθεντο και το μαρτύριο του αίματος. Γι' αυτό και την περίοδο αυτή η Εκκλησία μας έχει πληθώρα αγίων μαρτύρων.

Όταν σκέπτεται κανείς τα εκατομμύρια των χριστιανών μαρτύρων, μεταξύ των οποίων εξέχουσα θέση κατέχει ο σήμερον εορταζόμενος άγιος Χαράλαμπος, διερωτάται, πώς οι άνθρωποι αυτοί άντεξαν τόσα βασανιστήρια, πώς ο άγιος Χαράλαμπος δεν λύγισε όταν ενώ ήταν ζωντανός του αφαιρούσαν το δέρμα. Πώς άντεχαν άλλοι μάρτυρες που τους έριχναν στα δόντια των θηρίων ή στα αναμμένα καμίνια υποβάλλοντάς τους σε τόσα φριχτά βασανιστήρια.

Οι μάρτυρες βεβαίως δεν αποκτούσαν γενναιότητα και ηρωισμό την στιγμή του μαρτυρίου τους. Στην πλειόνοτητά τους ήταν πρώην ειδωλολάτρες οι οποίοι μετά από περίοδο έντονης προετοιμασίας και προπαρασκευής βαπτίζονταν Χριστιανοί. Σ΄ αυτήν την προετοιμασία και τον καταρτισμό που είχαν ως Χριστιανοί όφειλαν και την καρτερία που έδειχναν κατά την ώρα του μαρτυρίου τους. Ήταν προετοιμασμένοι και ασκούσαν τους εαυτούς τους στην αρετή, όπως προετοιμάζονται οι αθλητές, πριν από τους επίσημους αγώνες. 

Ταυτοχρόνως οι άγιοι μάρτυρες ήταν προσκολλημένοι στον Χριστό, ο οποίος τους ενίσχυε και τους ενδυνάμωνε στο μαρτύριο. Άλλωστε ο ίδιος βεβαιώνει ότι "χωρίς εμού ου δύνασθε ποιείν ουδέν" (Ιω. 15, 5). (Χωρίς εμένα δεν μπορείτε να κάνετε τίποτα). 

Μπαίνει δυναμικά το ερώτημα για εμάς τους σημερινούς Χριστιανούς. "Γιατί δεν αντέχουμε στους σημερινούς πειρασμούς;" Η απάντηση είναι ότι για πολλούς Χριστιανούς δεν υπάρχει προπαρασκευή, δεν υπάρχει προετοιμασία ανάλογη. Η θρησκευτικότητα των περισσοτέρων είναι επιφανειακή χωρίς ρίζες. Υπάρχουν Χριστιανοί που αγνοούν βασικά στοιχεία της πίστεώς τους.

Δεν χρειάζεται σήμερα, όπως τότε να μαρτυρήσουμε για την πίστη μας. Χρειάζεται όμως να ομολογούμε την πίστη μας στον Κύριο ημών Ιησού Χριστό. Αυτή η ομολογία είναι ικανή να αποτελέσει φρένο στην λαίλαπα και στην καταστροφή της κοινωνίας μας, η οποία πλήττεται από πράγματα τα οποία στην ουσία είναι θρυαλλίδες, όμως η άγνοια, η αδιαφορία και η αμάθεια η δική μας τα κάνει να φαίνονται σπουδαία, σοβαρά και μεγάλα.

Ο άγιος, ένδοξος Ιερομάρτυρας Χαράλαμπος σήμερα μας δείχνει τον δρόμο του αγώνα, σ' εμάς απομένει να τον ακολουθήσουμε, με τις πρεσβείες του. Αμήν!

Πηγές-Βοηθήματα:
1. Μητροπολίτου Πατρών Νικοδήμου Βαληνδρά, Εόρτια Μηνήματα, εκδόσεις Αποστολικής Διακονίας, Αθήναι.

2. Μητροπολίτου Αχελώου Ευθυμίου (Κ. Στύλιου), Λόγος Ζωής, εκδόσεις Άθως, Αθήνα 2001.